मिति २०८१ साल श्रावण १ गते मंगलवार वैश्यध्नी अयन नाम गरेको कर्कट संक्रान्ति कालयुक्त नाम संवत्सर आषाढशुक्लपक्ष दशमी तिथी साँझ ५ / १६ बजेसम्म त्यस उप्रान्त एकादशी तिथी आरम्भ
विशाखा नक्षत्र ,शुभ योग ,वणिक करण ,श्रीसूर्यनारायण यो दिनबाट उत्तरायण समापन गरेर दक्षिणायनमा प्रवेश राती ११ / ३८ बजे मिथुन राशिबाट कर्कट राशिमा प्रवेश गर्नुहुनेछ।त्यसैले यो दिनलाई कर्कट संक्रान्ति भनिन्छ।त्यसैगरी ग्रीष्मऋतु अन्त्य भएर वर्षाऋतु आरम्भ  अनुसार साउन महिनाको पहिलो दिनलाई साउने संक्रान्ति भनिन्छ । ज्योतिष शास्त्र अनुसार सौरमासका हिसाबले साउने संक्रान्तिदेखि सूर्य कर्कट राशिमा प्रवेश गर्ने हुनाले यस दिनलाई 'कर्कट संक्रान्ति' पनि भनिएको हो ।सामान्यतया सूर्यले सबै राशि लाई प्रभावित गरेता पनि सूर्यको कर्कट राशि (साउने संक्रान्ति) र मकर राशि (माघे संक्रान्ति) प्रवेशलाई धार्मिक दृष्टिले मह्त्व पूर्ण मानिन्छ ।यो दिन देखि सूर्य उत्तरी गोलार्द्धबाट दक्षिणि गोलार्द्ध तर्फ प्रवेश गर्ने भएकोले दिनपछि छोटो र रात लामो हुँदै जाने विश्वास गरिन्छ ।यद्यपि प्रत्यक्ष सूर्योदय र सूर्यास्तका बीचको समयलाई दिनमान भनिन्छ ।सबैभन्दा छोटो दिनबाट उत्तरायण र लामो दिनमान हुने दिनबाट दक्षिणायन शुरु हुनेकुरा विज्ञान सम्मत र शास्त्र सम्मत पनि कुरा हो ।यसरी हेर्दा हाल चलन चल्तीको असार ७ गतेबाट दिनछोटो हुँदै जाने र पौष ७ गतेबाट दिन लामो हुँदै जाने कुरा प्रमाणित हुन्छ ।साउन महिनाले नेपाली खास गरी हिन्दू धर्मसँग सम्बन्धित परम्पराका चाडहरूलाई भित्र्याउने भनाइ छ ।नेपालभर स्नान, दान, होम, श्राद्धजस्ता विशेष कार्यको सुरूवात यहि दिन देखि गरिन्छ ।हिन्दू धर्मअनुसार सूर्य दक्षिणायन हुँदा देवताका रात र पितृको दिन हुने भएकोले हिन्दू धर्मावलम्बीले साउन महिनादेखि पितृकार्यको थालनी गर्ने प्रचलन छ ।साउने संक्रान्तिको दिन असारे वर्षात, हिलोबाट लाग्न सक्ने रोगबाट जोगिन लुतो फाल्ने प्रचलन छ ।फलफूल, नैवेद्य चढाएर कण्डारक नामक राक्षसको पूजा गर्नाले दाद, लुतो, खटिरा जस्ता छालाजन्य रोगबाट बच्न सकिने विश्वासका रहिआएको छ ।विवाहित महिलाहरू साउने संक्रान्ति देखि साउन महिनाभर सौभाग्यको प्रतीक र बस्त्र पहिरिने र साउन महिनाभर प्रत्येक सोमबार व्रत बसी शिवको पूजा आराधना गर्दछन् ।यो महिनाको देवताको नाम श्रीधर ,देवीको नाम कान्तिमती ,सूर्यको नाम गभस्ति : हो।यो दिन कर्कट राशिमा सूर्य ,तुला राशिमा चन्द्रमा र वृष राशिमा गुरु :{बृहस्पति}को निवाश हुनेगर्दछ।यो तिथि ,बार ,नक्षत्र ,योग ,करण र पञ्चाङ्गको फलहरु श्रवण गर्नाले गङ्गा स्नान {नुहाएको}फल प्राप्त हुनेछ ।
कण्डारक पूजाको महत्व!
यो दिन विशेषगरी हिन्दू सम्प्रदायमा साउने सङ्क्रान्तिको दिन साँझ दियो,कलश,गणेश पूजागरी नासपाती, हरियो मकै,कागती, निबुवा, अम्बा, अनार, फलफूल आदि चडाएर कण्डारक देवताको पूजा गरेमा दाद, लुतो, खटिराजस्ता विभिन्न रोगहरूबाट मुक्त भइन्छ भन्ने विश्वास छ ।
साउने संक्रान्तिको दिन असारे वर्षात, हिलोबाट लाग्न सक्ने रोगबाट जोगिन लुतो फाल्न थालिएको हो।
वर्तमान समयमा प्रचलनमा रहेको मेषादि १२ राशिचक्र मध्ये चौथो साउने संक्रान्तिको दिन लुतो फालिन्छ।लुतोलाई ‘कण्डु’ भनिन्छ ।त्यसको अर्थ भनेको चिलाउनु हो ।यस कण्डारक नामक राक्षसको पूजा गर्नाले दाद, लुतो खटिराजस्ता चर्मरोगको प्रकोपबाट बच्न सकिन्छ भन्ने विश्वासका साथ साँझमा कुकुर डाईनो, काग भलायो, कुरिलो, पानीसरो, पुरेनी, गलेनि आदि औषधीजन्य वनस्पतिहरू जलाएर घर-घरका आंगनबाट चारै दिशामा फ्यांकिन्छ, यसैलाई नै तुतो फ्यांकेको भन्ने चलन छ।लुतो फ्यांक्दा नाङ्लो ठटाउने, शंख फुक्ने, घण्ट बजाउने, ढिकि कुट्ने तथा केहिवेरसम्म घरको ढोका बन्द गर्ने प्रचलन समेत रहिआएको छ ।
पं-बालमुकुन्द देबकोटा