।
ज्योतिषशास्त्रस्य व्याख्या पञ्चमवेदत्वेन कृता अस्ति।धर्मशास्त्रं ज्योतिषशास्त्रेण दत्तं मार्गदर्शनं अनुसृत्य ज्योतिषशास्त्रं धर्मशास्त्रेण दत्तं मार्गदर्शनम् अनुसृत्य भवति।उभौ परस्परं पूरकौ स्तः।
समाजे ज्योतिषशास्त्रस्य विषये भिन्नाः मताः सन्ति।बहुविषयविशेषज्ञाः भिन्नभिन्नरूपेण तत् स्वीकृत्य व्याख्यातवन्तः।ज्योतिषशास्त्रं महत् विज्ञानम् अस्ति, अतः तस्य निश्चितसीमा नास्ति इति मम मतम्।
अन्वेषणस्य अनुसन्धानस्य च समये प्रतिदिनं ज्योतिषशास्त्रे नूतनानि वस्तूनि उपलभ्यन्ते, येन समाजः नूतनदिशि गन्तुं प्रेरयति।तथा मनोवैज्ञानिकानां मतं यत् वंशः, परम्परा, परिवेशः, अतीतः च परिणामस्य परिणामः एव, परन्तु एतत् इति न । एतेषां त्रयाणां विषयाणां क्षीणव्यक्तित्वं कदाचित् उपलभ्यते ।
बहुवारं वयं सुकुटुम्बे जायमानानां शिक्षितानां मातापितृणां बालकानां मूर्खत्वं दृष्टवन्तः, ते निरक्षराः अभवन् अर्थात् मातापितरौ उच्चशिक्षितौ अपि बालकाः साधारणशिक्षायां अटन्ति।मार्गं प्रशस्तं कृतवान्।
ग्रहाणां प्रभावः तावत् भिन्नः यत् एकस्मिन् गर्भे जायमानाः बालकाः अतीव बुद्धिमान् वा सामान्याः वा अनियमिताः वा भवन्ति । अतः मनोवैज्ञानिकसिद्धान्तः पुनः प्रयोज्यः नास्ति । अहं मन्ये व्याख्या ग्रहस्थितौ निहितम् अस्ति
ज्योतिषशास्त्रस्य सिद्धान्तानुसारं व्यक्तिस्य बौद्धिकस्वभावादिप्रभावः वंशपरम्परा इत्यादिना प्रभावितः भवति, तस्य स्वभावाः यस्य शासनस्य प्रवृत्तेः तदनुसारेण ग्रहस्य प्रभावः तस्मात् बहुगुणः अधिकः भवति नियन्त्रितं परिवर्तनं च यदि ग्रहस्य स्थितिः प्रतिकूलः भवति तर्हि अनुकूलवातावरणं भवति चेदपि देशीयस्य व्यक्तित्वविकासः प्रतिकूलरूपेण प्रभावितः भविष्यति ।
एवं पारिवारिकपरम्परा प्रियं पर्यावरणीयं च प्रभावं किञ्चित्पर्यन्तं नियन्त्रयितुं शक्नोति परन्तु तस्याः यथार्थस्वभावे कोऽपि प्रभावः नास्ति । अतः फलित ज्योतिषशास्त्रस्य आधारः अस्ति यत् तस्य प्रामाणिकता व्यक्तिस्य स्वभावः, व्यक्तित्वम् इत्यादि आधारेण सिद्धं भवति ।
अन्येषु केषुचित् विषयेषु विद्वांसः वदन्ति यत् एतत् विज्ञानत्वेन स्वीकुर्वितुं न शक्यते तथा च ज्योतिषस्य परिणामस्य आधारः नास्ति।अन्यज्योतिषीभिः कृताः भविष्यवाणयः अपि शतप्रतिशतम् सिद्धाः न भवन्ति।ते ज्योतिषस्य परिणामान् आह्वयितुं न लज्जन्ते यस्य प्रमाणं न लभ्यते इत्यादिशब्दानां प्रयोगेन असत्यम्।अहं मन्ये तेषां दुर्बलता तर्कस्य शरणं न गन्तुं शक्नुवन्।
ज्योतिषशास्त्रस्य तस्य उपयोगं कुर्वतां ज्योतिषीणां च मुख्यं प्रमाणम् अस्ति यत् इदानीमपि ते समानं नदीचक्रं सम्यक् पूर्वानुमानं कुर्वन्ति तथा च मौसमस्य पूर्वानुमानं कुर्वन्ति अस्मिन् वर्षे देशे प्रचण्डवृष्टिः भविष्यति अस्मिन् वर्षे प्रचण्डवृष्टिः भविष्यति अस्मिन् वर्षे कृष्णा भविष्यति वर्षा भविष्यति यदि भवति न पतति, अनावृष्टिः भविष्यति, धान्यस्य उत्पादनम् अपि न्यूनीभवति, अस्मिन् वर्षे कति सूर्यचन्द्रग्रहणानि सन्ति, अस्मिन् दिने पूर्णिमा, अमावस्या इत्यादयः सहस्राणि भविष्यवाणयः प्रतिवर्षं ज्योतिषीभिः क्रियते तथा च… कालांशः
एतत् ज्योतिषस्य प्रथमं अनिर्वचनीयं प्रमाणम्। द्वितीयं तस्मादपि महत्तरं प्रमाणं यत् सहस्रवर्षेभ्यः ज्योतिषशास्त्रस्य परीक्षणं परिष्कृतं च अद्यपर्यन्तं कृतम् अस्ति । एवं प्रकारेण न केवलं नेपालभारतं अपितु विश्वः अपि तत् स्वीकृत्य तेन मार्गदर्शितः कार्यं कृतवान् इति ज्योतिषस्य बृहत्तमं प्रमाणम् अस्ति।
अतः फलितज्योतिशस्य सिद्धान्तेषु यत्किमपि प्रकारस्य प्रश्नं उत्थापयितुं अज्ञानं मन्ये। ज्योतिषिणः अपि ज्ञानं विना अभिनयं कुर्वन्ति, शास्त्रानुसारं न कार्यं कुर्वन्ति, धनस्य लोभेन, वायरल् भवितुं इच्छायाः च कारणेन अप्रमाणितपूर्वसूचनाः कुर्वन्ति इत्यादयः घटनाः ज्योतिषस्य गौरवं ज्योतिषीणां वृद्धिं च महतीं प्रभावं कृतवन्तः, येन जनाः ये आहूताः भवन्ति प्रबुद्धाः ज्योतिषविषये प्रश्नान् उत्थापयन्ति।
अतः ज्योतिषिणः न विस्मरन्तु यत् तेषां भविष्यवाणीः शास्त्रस्य सीमायाः अन्तः एव स्थापयितव्याः।एवं कुर्वन्ति चेत् समाजस्य अपि सम्यक् सूचना भविष्यति तथा च ज्योतिषी स्वयं समाजे महत् मूल्यं प्राप्स्यति तथा च शास्त्राणां अपि क उच्चस्थानम् । एतेषु केषुचित् विषयेषु अध्ययनं विना भविष्यवाणीं कुर्वन्तः जनाः ज्योतिषशास्त्रस्य विषये कदाचित् गम्भीराः प्रश्नाः उत्पद्यन्ते
वर्तमानस्थितौ अपि समाजे एतादृशाः ज्योतिषिणः सन्ति ये विज्ञानं आश्चर्यचकितवन्तः, अतः एकं वा द्वौ वा भविष्यवाणीं दोषपूर्णौ इति वदन्, शास्त्रं दोषपूर्णम् इति वदन्, तत्सम्बद्धविषये अज्ञानम् अस्ति इति प्रमाणम्।न, बहुवारं ऋतुविभागेन अर्थात् मौसमविभागेन कृताः भविष्यवाणयः ५०% अपि सम्यक् न भवन्ति, तस्य अर्थः अस्ति यत् मौसमविज्ञानं गलतम् अस्ति।
ज्योतिषशास्त्रस्य अनेकेषु मौलिकग्रन्थेषु एतादृशाः अखण्डनीयाः सिद्धान्ताः सन्ति येषां प्रणामं कृत्वा अद्यत्वे अपि जगति स्वीकारं कर्तव्यम् अस्ति। जन्मपत्रिकायाः सम्यक् अध्ययनार्थं ज्योतिषी अतीव तीक्ष्णबुद्धिस्वामीसन्निधौ भवितुमर्हति, निरन्तरं अभ्यासं कुर्वन् उत्साही व्यक्तिः भवितुमर्हति जगति किमपि असम्भवं नास्ति इति मनसि कृत्वा संशोधनक्षेत्रस्य निरन्तरं प्रयत्नः करणीयः ।
भृगु, पराशर, गर्ग, वशिष्ठ इत्यादयः अस्माकं सर्वे पूर्वजाः ऋषयः वयं सर्वदा गुरुं प्रति कृतज्ञतां दर्शयेम यदि भवान् गुरुणा सह ज्योतिषशास्त्रस्य अध्ययनं करोति तर्हि तस्य प्रति भवतः सदैव दिव्यभावना भवितुमर्हति।शास्त्रं सिद्धम् अस्ति। जय ज्योतिष, जय
Month: May 2024
मेष
परिवारिक सरसहयोग प्राप्त हुने छ आयमा वृद्धि विद्यामा प्रगति हुनाले मनमा आनन्दत्व छाउने छ धर्मकर्म तर्फ मनजानाले ठुला ब्यत्तिको प्रशम्शनिय भइ नेछ ।
वृष
शत्रुहरुबाट सजगरहनु पर्ने देखिन्छआयमा कमि विद्यामा बाधा आउनाले मनमा चिन्ता बढेर जाने छ साथिभाईबाट प्राप्त आलोचना ले मनमा चिन्ता बढेर जाने देखिन्छ ।
मिथुन
स्वास्थ्यमा गडबढी हुने देखिन्छ परिवारिक मनमुटाब बढेर जानेछ। कुरा काट्नेहरु सक्रिय रहने छन।आफन्तबाट धोका हुने देखिन्छ अध्यन अध्यापनमा ह्रास आउनाले मनमा चिन्ता बढेर जानेछ
कर्कट
वोलिको प्रभाव बढ्ने छ प्रेम गर्ने अवसर मिल्ने छ भने आकस्मिक धनलाभ हुने देखिन्छ ।कार्यमा केही सुधार हुनाले मनमा केही खुसी प्राप्त हुने छ ।कुरा काट्नेहरु प्रशम्सा गर्न थाल्नेछन ।
सिंह
पति पत्नमिा मनमुटाव हुनेछ आयमा कमि विद्यामा बाधा आउने देखिन्छ लामो यात्राको अवसर जुट्नाले मन प्रसन्न रहेता पनि साथी भाइबाट आलोचना ब्यहोर्नु पर्ने देखिन्छ ।
कन्या
अध्यान अध्यापनमा बाधा कार्यमा शिथिलता मित्रहरुबाट धोका हुनाले खिन्नता छाउनेछ कुरक काट्नेहरु सक्रिय रहने छन जागिरमा केही अपजसको सामना गर्नु पर्नाले मनमा खिन्नता छाउने छ ।
तुला
विद्यमा प्रगति आयमा वृद्धि हुनाले मनमा खुसि छाउने छ आफन्तको सहयोग प्राप्त हुने छ नयाँ साथिको आगमनले कार्यमा वृद्धि भएर जाने देखिन्छ भने प्रेम गर्ने अवशर मिल्नेछ ।
वृश्चिक
धार्मिक आश्था बढेर जाने छ वोलिमा माधुर्यता छाउनेछ शत्रुहरुले प्रशंसा गर्न थाल्नेछन् काममा सफलता आयमा वृद्धि आउनाले मनमा खुशी छाउनेछ । हरायको धन फेला पर्न सक्छ ।
धन
व्यर्थैमा झैझगडाको सामना गर्नु पर्ने छ पारिवारिक मनमुटाब बढेर जाने छ स्वास्थ्यमा गडबडी आउनेछ भने दिननको उतरार्धबाट काममा सफलता आयमा वृद्धी आउनुका साथै लेखन शैलीमा तिब्रता आउने छ ।
मकर
काममा बाधा आयमा कमि आउनुका साथै स्वास्थ्यमा गडबडी मनमा आलश्यता आउनुका साथै कुरा काट्नेहरु सक्रिय रहने छन् । आफन्तबाट धोका हुन सक्छ जागिरमा केही अपजसको सामना गर्नु पर्दा मनमा खिन्नता छाउने छ ।
कुम्भ
विद्यामा सफलता यात्राको अवसर मिल्नाले मनमा खुशि छाउनेछ भोजभतेरमा सामेल हुने सम्भाबना देखिन्छ दिनभर दौड्धुपले शरिरमा भने आलश्यता छाउनेछ ।
मिन
वोलिको प्रभाब बड्नेछ स्वास्थ्यमा सुधार आउनेछ भने साथिभाईको सरसहयोग प्राप्त हुनाले मनमा आनन्द मिल्ने छ अध्यन अध्यापनमा सफलता आउनाले मनोबल उच्च भएर जाने छ
मेष
परिवारिक सरसहयोग प्राप्त हुने छ आयमा वृद्धि विद्यामा प्रगति हुनाले मनमा आनन्दत्व छाउने छ धर्मकर्म तर्फ मनजानाले ठुला ब्यत्तिको प्रशम्शनिय भइ नेछ ।
वृष
शत्रुहरुबाट सजगरहनु पर्ने देखिन्छआयमा कमि विद्यामा बाधा आउनाले मनमा चिन्ता बढेर जाने छ साथिभाईबाट प्राप्त आलोचना ले मनमा चिन्ता बढेर जाने देखिन्छ ।
मिथुन
स्वास्थ्यमा गडबढी हुने देखिन्छ परिवारिक मनमुटाब बढेर जानेछ। कुरा काट्नेहरु सक्रिय रहने छन।आफन्तबाट धोका हुने देखिन्छ अध्यन अध्यापनमा ह्रास आउनाले मनमा चिन्ता बढेर जानेछ
कर्कट
वोलिको प्रभाव बढ्ने छ प्रेम गर्ने अवसर मिल्ने छ भने आकस्मिक धनलाभ हुने देखिन्छ ।कार्यमा केही सुधार हुनाले मनमा केही खुसी प्राप्त हुने छ ।कुरा काट्नेहरु प्रशम्सा गर्न थाल्नेछन ।
सिंह
पति पत्नमिा मनमुटाव हुनेछ आयमा कमि विद्यामा बाधा आउने देखिन्छ लामो यात्राको अवसर जुट्नाले मन प्रसन्न रहेता पनि साथी भाइबाट आलोचना ब्यहोर्नु पर्ने देखिन्छ ।
कन्या
अध्यान अध्यापनमा बाधा कार्यमा शिथिलता मित्रहरुबाट धोका हुनाले खिन्नता छाउनेछ कुरक काट्नेहरु सक्रिय रहने छन जागिरमा केही अपजसको सामना गर्नु पर्नाले मनमा खिन्नता छाउने छ ।
तुला
विद्यमा प्रगति आयमा वृद्धि हुनाले मनमा खुसि छाउने छ आफन्तको सहयोग प्राप्त हुने छ नयाँ साथिको आगमनले कार्यमा वृद्धि भएर जाने देखिन्छ भने प्रेम गर्ने अवशर मिल्नेछ ।
वृश्चिक
धार्मिक आश्था बढेर जाने छ वोलिमा माधुर्यता छाउनेछ शत्रुहरुले प्रशंसा गर्न थाल्नेछन् काममा सफलता आयमा वृद्धि आउनाले मनमा खुशी छाउनेछ । हरायको धन फेला पर्न सक्छ ।
धन
व्यर्थैमा झैझगडाको सामना गर्नु पर्ने छ पारिवारिक मनमुटाब बढेर जाने छ स्वास्थ्यमा गडबडी आउनेछ भने दिननको उतरार्धबाट काममा सफलता आयमा वृद्धी आउनुका साथै लेखन शैलीमा तिब्रता आउने छ ।
मकर
काममा बाधा आयमा कमि आउनुका साथै स्वास्थ्यमा गडबडी मनमा आलश्यता आउनुका साथै कुरा काट्नेहरु सक्रिय रहने छन् । आफन्तबाट धोका हुन सक्छ जागिरमा केही अपजसको सामना गर्नु पर्दा मनमा खिन्नता छाउने छ ।
कुम्भ
विद्यामा सफलता यात्राको अवसर मिल्नाले मनमा खुशि छाउनेछ भोजभतेरमा सामेल हुने सम्भाबना देखिन्छ दिनभर दौड्धुपले शरिरमा भने आलश्यता छाउनेछ ।
मिन
वोलिको प्रभाब बड्नेछ स्वास्थ्यमा सुधार आउनेछ भने साथिभाईको सरसहयोग प्राप्त हुनाले मनमा आनन्द मिल्ने छ अध्यन अध्यापनमा सफलता आउनाले मनोबल उच्च भएर जाने छ
धर्मराज युधिष्ठिरले सोध्नुभयो कि हे कृष्ण !वैशाख महिनाको शुक्ल पक्षको एकादशीको नाम के हो तथा त्यसको के कथा छ? यस व्रतको के विधि छ, सो सबै विस्तारपूर्वक बताउनु हवस्।श्रीकृष्ण भन्न थाल्नुभयो हे धर्मराज !म तपाईसित एउटा कथा भन्दछु, जसलाई महर्षि वशिष्ठले श्री रामचन्द्रसित भन्नु भएको थियो।एक पटक श्री रामचन्द्रले भन्नु भयो, हे गुरूदेव !कुनै यस्तो व्रतको बारेमा बताउनु हवस जसबाट समस्त पाप र दु:ख नष्ट होउन।मैले सीताको वियोगमा असाध्यै दु:ख भोगेको छु अत: कुनै व्रतको विधि आज्ञा गर्नुहवस्।महर्षि वशिष्ठले आज्ञा गर्नुभयो, हे राम ! तपाईले अति बहुत सुन्दर प्रश्न गर्नु भएको छ।तपाईको बुद्धि अत्यन्त शुद्ध र पवित्र छ।यद्दपि तपाईको नामको स्मरण गर्नाले मात्र मनुष्य पवित्र र शुद्ध हुन पुग्दछ तथापि तपाईको यो प्रश्न लोकहितका निमित्त अति नै सुन्दर छ।वैशाख मासमा जुन एकादशी पर्दछ त्यसको नाम मोहिनी एकादशी हो।यस एकादशीको व्रत गर्नाले मनुष्य सबै पाप तथा दु:खबाट छुटेर मोह जालबाट मुक्त हुन जान्छ।अत: यो व्रत दु:खी मनुष्यले अवश्य गर्नु पर्दछ।यसबाट मनुष्यका सबै पाप र दु:ख नष्ट हुन्छन्।अब तपाई यस व्रतको कथा ध्यानपूर्वक सुन्नुहवस्।सरस्वती नदीको किनारमा भद्रावती नामक एउटा नगरी थियो, त्यहाँ द्दुतिमान नामक चन्द्रवंशी राजा राज्य गर्दथे।यसै नगरीमा धन-धान्यद्वारा पूर्ण पुण्यवान धनपाल नामक एउटा वैश्य पनि बस्दथ्यो।त्यो अत्यन्त धर्मात्मा एवं विष्णुभक्त थियो।उसले नगरमा अनेक भोजनालय, धारा, कुवा, सरोवर, धर्मशाला आदि निर्माण गरेको थियो र सडकमा आप, जामुन, नीम आदिका अनेक वृक्ष रोपेको थियो।त्यस वैश्यका पाँच पुत्र थिए – सुमना, सद्बुद्धि, मेधावी, सुकृति र धृष्टबुद्धि।यी मध्ये धृष्टबुद्धि नामको कान्छो छोरो महापापी थियो।ऊ पितृ आदिलाई मान्दैनथ्यो।ऊ वेश्या र दुराचारी मनुष्यको सँगतिमा रहेर जुवा खेल्थ्यो तथा पर-स्त्रिका साथ भोगविलास गर्थ्यो, मासु-मदिराको सेवन गर्थ्यो।अरु -अरु अनेक कुकर्ममा ऊ आफ्ना पिताको धन नष्ट गर्दथ्यो।वेश्याहरूसित अङ्गालो हाली घुमफिर गर्दथ्यो।यिनै कारणले उसका पिता, दाजुभाइ तथा कुटुम्बहरूले उसलाई घरबाट निकाली दिए र उसको निन्दागर्न थाले।घरबाट निष्काशनपछि ऊ आफ्ना गहना र कपडा बेचेर निर्वाहगर्न थाल्यो।जब संपूर्ण धन नष्ट भयो त्यसपछि वेश्या र दुष्ट संगी-साथीहरूले पनि उसको साथ छोडे।अब ऊ भोक र प्यासबाट अत्यन्त दु:खी हुन थाल्यो र कुनै अर्को सहारा न भेटेर ऊ चोरी गर्न थाल्यो।एक पटक ऊ समातियो तर राज्य कर्मचारीहरूले उसलाई इमानदार वैश्यको छोरो ठानेर थुना मुक्त गरे।तर जब अर्को पटक त्यो पुनः पकडाउ पर्यो, उसलाई राजासमक्ष उपस्थित गराईयो।राजाले उसलाई कारागारमा बन्दराख्ने आदेश दिए। कारागारमा उसले असाध्यै दु:ख पायो र त्यसपछि उसलाई देश निकाला गरीयो।ऊ शहरबाट बाहिरियो र वनमा गयो र वनमा पशु-पक्षीलाई मारेर खान थाल्यो।केही समय पछि ऊ शिकारी बन्यो र धनुष-बाण लिएर पशु-पक्षीलाई मारी-मारी खान थाल्यो।एक दिन ऊ भोक र प्यासबाट आक्रान्त भई आहाराको खोजीमा घुम्दै गर्दा कौडिन्य ऋषिको आश्रममा पुग्यो।त्यस समय वैशाख महिना चल्दै थियो र कौडिन्य ऋषि गंगा स्नान गरी फर्कदै थिए।उनको भिजेका लुगाको छिँटा पर्नाले उसलाई केही सद्बुद्धि प्राप्त भयो र ऊ मुनिसमक्ष हात जोडेर भन्न थाल्यो – हे मुने ! मैले आफ्नो जीवनमा धेरै ठूला ठूला पापकर्म गरेको छु तपाईले ती पापहरूबाट मुक्ति प्राप्त गर्ने सरल र साधारण अनि धनको अभावमा पनि संपन्नगर्न सकिने उपाय बताउनु हवस्। त्यसका दीन वचन सुनेर ऋषिले भन्नुभयो – तिमी वैशाख शुक्ल एकादशीको व्रत गर।यस एकादशीको नाम मोहिनी हो र यसबाट तिम्रा संपूर्ण पाप नष्ट हुनेछन।मुनिका वचन सुनेर ऊ अत्यन्त प्रसन्न भयो र ऋषिद्वारा बताइएको विधिअनुसार उसले मोहिनी एकादशीको व्रत गर्यो।हे राम! यस व्रतको प्रभावबाट उसका सबै पाप नष्ट भए र अन्तमा ऊ गरुडमा चढेर विष्णुलोक गयो।यस व्रतबाट मोह आदि संपूर्ण बन्धनहरू नष्टहुन पुग्छन।संसारमा यस व्रतभन्दा श्रेष्ठ अन्य कुनै व्रत छैन।यसको माहात्म्य पढ्दा अथवा सुन्दा एक हजार गाईदान गरेको फल प्राप्त हुनेछ।
पं-बालमुकुन्द देबकोटा
मेष
आफ्नो दिनको सुरुवात कसरतबाट गर्नुहोस् – यो समय हो जब तपाईं आफ्नो बारेमा राम्रो महसुस गर्न सक्नुहुन्छ – यसलाई आफ्नो दैनिक दिनचर्यामा समावेश गर्नुहोस् र यसलाई अडिग रहने प्रयास गर्नुहोस्। आज तपाईले सजिलै पैसा उठाउन सक्नुहुन्छ – मानिसहरूलाई दिइएको पुरानो ऋण फिर्ता प्राप्त गर्नुहोस् – वा नयाँ परियोजनामा लगानी गर्न पैसा कमाउनुहोस्। साथीभाइ र परिवारसँग रमाइलो समय बित्नेछ। तपाईं सँगै कतै बाहिर गएर आफ्नो प्रेम जीवनमा नयाँ उर्जा भर्न सक्नुहुन्छ। तपाईंसँग धेरै हासिल गर्ने सम्भाव्यता छ – त्यसैले तपाईंको बाटोमा आउने हरेक अवसरलाई समात्नुहोस्। आज पार्कमा हिंड्दा, तपाईंले कुनै व्यक्तिलाई भेट्न सक्नुहुन्छ जससँग तपाईंको विगतमा मतभेद थियो। तपाईंको जीवनसाथीको कारणले, तपाईंले पृथ्वीमा स्वर्ग भएको महसुस गर्नुहुनेछ।
वृष
स्वास्थ्यमा ध्यान दिनु पर्ने देखिन्छ । आज धनको आगमनले तपाईलाई धेरै आर्थिक समस्याबाट बचाउन सक्छ। आफ्नो जीवनसाथीसँग आफ्नो गोप्य जानकारी साझा गर्नु अघि सोच्नुहोस्। यदि सम्भव छ भने, यसबाट बच्नुहोस्, किनकि यी चीजहरू बाहिर फैलिने खतरा छ। कसैको हस्तक्षेपका कारण तपाईं र तपाईंको प्रियजनको सम्बन्धमा दूरी आउन सक्छ। व्यापार साझेदारहरूले सहयोग गर्नेछन् र सँगै तपाईंले स्थगित कार्यहरू पूरा गर्न सक्नुहुनेछ। यस राशिका बिद्यार्थीहरुलाई आज पढाईमा ध्यान दिनमा कठिनाई आउन सक्छ । आज तपाईले आफ्नो बहुमूल्य समय साथीहरूको संगतमा बर्बाद गर्न सक्नुहुन्छ। तपाईंले कठिन परिस्थितिहरू पार गर्न आफ्नो जीवनसाथीबाट धेरै सहयोग पाउनुहुनेछैन।
मिथुन
दिन लाभदायक साबित हुनेछ र केहि पुरानो रोगबाट मुक्ति महसुस गर्नुहुनेछ। आज धनको आगमनले तपाईलाई धेरै आर्थिक समस्याबाट बचाउन सक्छ। पारिवारिक जिम्मेवारी बढ्नेछ, जसले तपाईलाई मानसिक तनाव दिन सक्छ। केही मानिसहरूको लागि, विवाहको घण्टी चाँडै बज्न सक्छ, जबकि अरूले जीवनमा नयाँ रोमान्स अनुभव गर्नेछन्। आज घरमा कुनै समस्याका कारण कार्यस्थलमा तपाईको ऊर्जा कम हुनेछ। यो राशिका व्यावसायीहरुले आज आफ्नो पार्टनरहरुको ख्याल राख्नु पर्ने हुन्छ, उनीहरुले तपाईलाई हानी पुर्याउन सक्छन् । वकिलकहाँ गएर कानुनी सल्लाह लिनको लागि उत्तम दिन रहेको छ। तपाईं र तपाईंको जीवनसाथीले केही राम्रो समाचार सुन्न पाउनुहुनेछ।
कर्कट
तपाईंको आकर्षक व्यवहारले अरूको ध्यान तपाईंतर्फ आकर्षित गर्नेछ। विदेशमा रहेको तपाईंको जग्गा आज राम्रो मूल्यमा बिक्री हुन सक्छ, जसले तपाईंलाई लाभ हुनेछ। तपाईं आज जुनसुकै सामाजिक कार्यक्रममा भाग लिनुहुन्छ, तपाईं सबैको ध्यानको केन्द्रबिन्दु हुनुहुनेछ। यदि तिमीले आफ्नो मनलाई खुला हृदयले व्यक्त गर्यौ भने तिम्रो माया आज तिम्रो सामु प्रेमको परीको रुपमा देखा पर्नेछ। आफ्नो व्यावसायिक क्षमता अभिवृद्धि गरेर, तपाईं आफ्नो क्यारियर मा नयाँ ढोका खोल्न सक्नुहुन्छ। तपाईले आफ्नो क्षेत्रमा ठूलो सफलता प्राप्त गर्ने सम्भावना पनि छ। आफ्नो सबै क्षमताहरू सुधार गरेर अरू भन्दा राम्रो बन्ने प्रयास गर्नुहोस्। आज तपाईंले आफ्नो खाली समय धार्मिक कार्यमा बिताउने योजना बनाउन सक्नुहुन्छ। यस अवधिमा अनावश्यक विवादमा पर्नु हुँदैन। जीवनसाथीको साथमा यो दिन राम्रो रहनेछ।
सिंह
तपाईको व्यक्तिगत समस्याले तपाईको मानसिक शान्तिमा बाधा पुर्याउन सक्छ। मानसिक दबाबबाट बच्न केही रोचक र राम्रो पढ्नुहोस्। कठिन आर्थिक अवस्थाका कारण केही महत्वपूर्ण काम बीचमै अलपत्र पर्न सक्छन् । आफ्नो व्यवहारमा उदार हुनुहोस् र आफ्नो परिवारसँग मायालु पलहरू बिताउनुहोस्। हरेक कुरामा मायाको नाटक गर्नु ठीक होइन, यसले सम्बन्ध सुधार्नुको सट्टा बिग्रन सक्छ । रचनात्मक कार्यमा संलग्न व्यक्तिहरूका लागि यो सफलताले भरिएको दिन छ, उनीहरूले लामो समयदेखि खोजेको ख्याति र मान्यता प्राप्त हुनेछन्। तपाईंको विशेषताहरू र भविष्यका योजनाहरूको बारेमा पुन: सोच्ने समय। दाम्पत्य जीवनको उज्यालो पक्ष अनुभव गर्नको लागि राम्रो दिन छ।
कन्या
बाहिर यात्रा, पार्टी र रमाईलोले तपाईंलाई राम्रो मुडमा राख्नेछ। तलब नपाएको व्यक्तिहरू आज पैसाको बारेमा चिन्तित हुन सक्छन् र साथीसँग ऋण माग्न सक्छन्। एकअर्काको दृष्टिकोण बुझेर व्यक्तिगत समस्याहरू समाधान गर्नुहोस्। यो कुरा अरूको अगाडि नउठाउनुहोस्, नत्र तपाईंको बदनाम हुन सक्छ। तिमी जहाँ छौ त्यही रहने छौ, तर पनि मायाले तिमीलाई नयाँ र अनौठो संसारमा लैजान्छ। साथै, आज तपाईं रोमान्टिक यात्रामा पनि जान सक्नुहुन्छ। आउने समयमा, तपाईको आजको कामले तपाईको कार्यालयलाई धेरै तरिकाले असर गर्नेछ। तपाईं आज धेरै व्यस्त हुनुहुनेछ, तर साँझ तपाईं आफ्नो मनपर्ने काम गर्न पर्याप्त समय हुनेछ। तपाईको जीवनसाथी आज धेरै खुसी रहेको देखिन्छ। तपाईंले वैवाहिक जीवनको लागि उसको योजनाहरूमा उहाँलाई मद्दत गर्न आवश्यक छ।
तुला
आफैलाई थप आशावादी हुन उत्प्रेरित गर्नुहोस्। यसले तपाईंको आत्म-विश्वास मात्र बढाउँदैन र तपाईंको व्यवहारलाई लचिलो बनाउँछ, तर डर, ईर्ष्या र घृणा जस्ता नकारात्मक भावनाहरूलाई पनि कम गर्नेछ। आज सम्म बिना सोचेर पैसा बर्बाद गर्ने मानिसहरूलाई आज पैसाको ठूलो आवश्यकता हुन सक्छ र आज तपाईंले जीवनमा पैसाको महत्त्व बुझ्न सक्नुहुन्छ। बृद्ध आफन्तबाट उहाँको व्यक्तिगत समस्यामा सहयोग गरेर आशिर्वाद पाउन सक्नुहुन्छ। एक गलतफहमी वा गलत सन्देशले तपाईंको न्यानो दिनलाई चिसो दिनमा परिणत गर्न सक्छ। एउटा महत्त्वपूर्ण परियोजना – जसमा तपाईंले लामो समयदेखि काम गरिरहनुभएको छ – स्थगित हुन सक्छ। आज, तपाईको व्यस्त तालिकाको बावजुद, तपाईले यो खाली समयमा आफ्नो लागि समय निकाल्न र आफ्नो परिवारका सदस्यहरूसँग कुराकानी गर्न सक्षम हुनुहुनेछ। खर्चको विषयलाई लिएर जीवनसाथीसँग तनाव हुनसक्छ।
वृश्चिक
आफ्नो स्वभाव र जिद्दी स्वभावलाई नियन्त्रणमा राख्नुहोस्, विशेष गरी भेला वा पार्टीमा। किनभने त्यसो नगरे वातावरण तनावपूर्ण हुन सक्छ । यदि तपाईं भविष्यमा आर्थिक रूपमा बलियो बन्न चाहनुहुन्छ भने, आजबाट पैसा बचत गर्नुहोस्। जीवन साथीले जीवनमा परिवर्तन ल्याउन मद्दत गर्नेछ। आफूलाई एक जीवन्त र न्यानो व्यक्ति बनाउनुहोस्, जसले आफ्नो कडा परिश्रम र परिश्रमद्वारा जीवनमा आफ्नो बाटो बनाउँछ। साथै, यस मार्गमा आउने खाल्डाहरू र कठिनाइहरूबाट निराश नहुनुहोस्। खुल्ला मनले आफुलाई अभिव्यक्त गर्यौ भने तिम्रो माया आज तिम्रो सामु प्रेमको परीको रुपमा देखा पर्नेछ । व्यवसायीहरुको लागि दिन शुभ छ । व्यापारको लागि कुनै पनि आकस्मिक यात्राले सकारात्मक परिणाम दिनेछ। तपाईलाई थाहा छ कसरी आफैलाई समय दिने र आज तपाईले धेरै खाली समय पाउनुहुनेछ। आज आफ्नो खाली समयमा तपाईं केहि खेल खेल्न वा जिम जान सक्नुहुन्छ। तपाईं संसारको सबैभन्दा धनी व्यक्ति जस्तो महसुस गर्नुहुनेछ, किनकि तपाईंको जीवनसाथीको व्यवहारले तपाईंलाई त्यस्तै महसुस गराउनेछ।
धनु
खानपानमा विशेष ध्यान दिनुहोस्। विशेष गरी माइग्रेनका बिरामीहरूले समयमै खाना खानु हुँदैन, अन्यथा उनीहरूले अनावश्यक भावनात्मक तनावबाट गुज्रनुपर्ने हुन सक्छ। पुरानो लगानीका कारण आम्दानीमा वृद्धि हुनेछ । जीवनसाथीसँग किनमेल गर्दा रमाइलो हुनेछ। यसले तपाईंहरू बीचको समझदारी पनि बढाउँछ। आज अचानक कसैसँग रोमान्टिक भेट हुन सक्छ। जो तिम्रो सफलताको बाटोमा आइरहेका थिए तिम्रा आँखा अगाडि खसेर जानेछन्। तपाईं आज आफ्ना कुनै पनि साथीहरूसँग समय बिताउन सक्नुहुन्छ, तर यस समयमा तपाईंले रक्सीको सेवनबाट टाढा रहनुहोस्, अन्यथा तपाईंको समय बर्बाद हुन सक्छ। दाम्पत्य जीवनको उज्यालो पक्ष अनुभव गर्नको लागि राम्रो दिन छ।
मकर
जीवनमा उत्कृष्ट चीजहरू गहिरो अनुभव गर्न आफ्नो हृदय र दिमागको ढोका खोल्नुहोस्। चिन्ता त्याग्नु यसतर्फको पहिलो कदम हो। विदेशसँग सम्बन्ध राख्ने व्यावसायीलाई आज आर्थिक हानि हुने सम्भावना छ, त्यसैले आज बुद्धिमानीपूर्वक अगाडि बढ्नुहोस्। आज कुनै विशेष काम नगरी तपाई सजिलैसँग मानिसहरुको ध्यान आफ्नोतर्फ आकर्षित गर्न सक्नुहुनेछ। सानातिना कुरामा पनि प्रियजनसँग विवाद हुनसक्छ । काममा धेरै लाभ मिल्न सक्छ । आज तपाईं आफ्नो जीवनसाथीसँग समय बिताउन कार्यालयबाट चाँडो निस्कन सक्नुहुन्छ, तर सडकमा अत्यधिक ट्राफिकको कारणले गर्दा, तपाईंले त्यसो गर्न सक्नुहुन्न। आफ्नो जीवनसाथीको खराब स्वास्थ्यका कारण तपाई चिन्तित हुन सक्नुहुन्छ।
कुम्भ
आज तपाईको उच्च आत्मविश्वासको राम्रो प्रयोग गर्नुहोस्। व्यस्त दिनको बावजुद, तपाईले ऊर्जा र ताजगी पुन: प्राप्त गर्न सक्नुहुनेछ। यदि तपाईं भविष्यमा आर्थिक रूपमा बलियो बन्न चाहनुहुन्छ भने, आजबाट पैसा बचत गर्नुहोस्। परिवारमा नयाँ सदस्यको आगमनको खबरले तपाईलाई रोमाञ्चित पार्नेछ। उत्सवको आयोजना गरेर सबैसँग यो खुसी बाँड्नुहोस्। तपाईंको जीवनसाथीको परिवारका सदस्यहरूका कारण तपाईंको दिन अलि कष्टदायी हुन सक्छ। सन्तोषजनक नतिजा प्राप्त गर्न योजनाबद्ध रूपमा काम गर्नुहोस्, कार्यालय समस्याहरू समाधान गर्न मानसिक तनावको सामना गर्नुपर्नेछ। समयभन्दा ठूलो केही छैन । तसर्थ, तपाईले आफ्नो समयको राम्रो सदुपयोग गर्नुहुन्छ तर कहिलेकाहीँ तपाईले आफ्नो जीवनलाई लचिलो बनाउनु पर्छ र आफ्नो परिवारसँग समय बिताउनु पर्छ। दाम्पत्य जीवनको दृष्टिकोणले यो अलि कठिन समय हो।
मीन
विश्वास गर्नुहोस् कि आफैमा विश्वास बहादुरीको वास्तविक परीक्षा हो, किनकि यसको बलमा तपाईले लामो समयदेखिको रोगबाट मुक्ति पाउन सक्नुहुन्छ। एक दिन मात्र दिमागमा बाँच्ने बानीलाई नियन्त्रण गर्नुहोस् र मनोरञ्जनमा आवश्यक भन्दा बढी समय र पैसा खर्च नगर्नुहोस्। तपाईंको बच्चाको पुरस्कार वितरण समारोहमा निमन्त्रणा तपाईंको लागि खुशीको भावना हुनेछ। उहाँ तपाईंको अपेक्षाहरू पूरा गर्नुहुनेछ र तपाईंले उहाँमार्फत आफ्ना सपनाहरू साकार भएको देख्नुहुनेछ। तपाईको रोमान्टिक सम्बन्ध आज केहि समस्यामा पर्न सक्छ। व्यापारिक बैठकहरूमा भावनात्मक र बोल्ने नहुनुहोस् – यदि तपाइँ आफ्नो जिब्रो नियन्त्रण गर्नुहुन्न भने तपाइँ सजिलै आफ्नो प्रतिष्ठालाई धमिलो पार्न सक्नुहुन्छ। आज तपाईलाई आफ्नो सासुरवासीबाट केहि नराम्रो समाचार प्राप्त हुन सक्छ जसको कारण तपाईको मन दुखी हुन सक्छ र तपाईले सोच्नमा धेरै समय बर्बाद गर्न सक्नुहुन्छ। आफ्नो जीवनसाथीको खराब स्वास्थ्यका कारण तपाई चिन्तित हुन सक्नुहुन्छ।
मिति २०८१ साल जेठ ३ गते विहिबार बैशाखशुक्ल अष्टमी तिथी प्रात : ७ / ५२ बजेसम्म त्यस उप्रान्त नवमी तिथी आरम्भ र यो दिन सीता जयन्ति भएकोले आदर्श नारी सीताको जन्म तथा अन्त्य दुवै रोचक, मार्मिक तथा अर्थपूर्ण हुनाका साथै रहस्यमयी छन्।साँच्चै भन्ने हो भने सीताका आमा, बाबु दुवै अज्ञात छन्।हुन त सीता नामले उनका बारेमा जान्न चाहनेलाई केही रहस्य उद्घाटन भने गरेकै छ।विभिन्न शब्दकोश पल्टाउँदा सीता शब्दको अर्थ जोत्दा जमीनमा परेको हलोको डोब, जोतिएको जमीन, हलाको फालीबाट धर्तीमा निर्मित रेखा रहेका छन्।सीताको जन्म सन्दर्भमा यस्तै कथा पनि छ।यज्ञभूमि तयार पार्न राजर्षी जनकले हलो चलाउँदा त्यही भूमिबाट सीता प्रकट भएको कथा पाइन्छ।सीता मिथिलाको राजा जनकको सबैभन्दा जेठी छोरी थिईन।उनको विवाह अयोध्याका राजा दशरथको ज्येष्ठ सुपुत्र राम सित स्वयंवरमा शिवको धनुष भंग गरे पछि भयो।भगवान् मर्यादा पुरूषोत्तम रामकी पत्नी, धर्मानुरागी, आदर्शराजा दशरथकी बुहारी र राजषिॅ जनककी छोरी सीता नेपाल भूमिकी गरिमामयी पुत्री हुन्।आदर्शपत्नी, आदर्शमाता, आदर्श भाउजू, आदर्श बुहारी, आदर्श महारानी र समग्रमा भन्नु पर्दा आदर्श नारीका रूपमा बहुचर्चित सीता नेपाल पुत्री भएकीले उनलाई यहाँ राष्ट्रिय विभूति मानिएको छ।प्रथम नेपाली महिलाका सन्दर्भमा हेर्दा उनी नेपालकी पौराणिक प्रथम नेपाली महिला विभूति हुन्।उनको आदर्श, सच्चरित्रता, सतीत्व, नारीत्व, मातृत्वासल्य, करूणामयी व्यक्तित्वका कारण संसारभरि उनी जगज्जननीका रूपमा पूजित छिन्।सीताको जन्म सम्बन्धमा पुराणहरूमा एकरूपता पाइँदैन।वाल्मीकिरामायण, आनन्दरामायण, अद्भूतरामायण, अध्यात्मरामायण, कम्बरामायण -तमिलरामायण), देवी भागवत आदि पुराणमा फरक कथा छन्।देवी भागवतका अनुसार लङ्काधिपति रावणले आफ्नो पहिलो सन्तान (कन्या)लाई सनुस बन्द गरेर धर्तीमा गाडिदिएको थियो र त्यो थलो जनकपुर थियो।मय राक्षसकी छोरी मन्दोदरीसँग बिहे गर्ने बेलामा रावणले पहिलो सन्तानका कारण वंशै समाप्त हुने सुनेकाले जन्मिनासाथ कन्यालाई गाडेको हो।अद्भूतरामायण अनुसार त्यतिखेर रावणको अत्याचार ज्यादै बढेको थियो।ऋषि, तपस्वीलाई उसले निकै कष्ट दिन्थ्यो।तपस्यारत ऋषि, तपस्वीका शरीरमा बाणले घोच्दै रगत झिकेर घैँटामा भर्थ्यो।गृत्समद ऋषि पनि त्यहीँ तपस्या गरिरहेका थिए।उनी सदा कुशको अग्रभागबाट निस्किएको दूध घैँटामा जम्मा गर्थे।रावणले यस कुराको चाल पाई त्यो घैँटो चोरी दूध जति आफ्नो घैँटामा भरेको थियो।रावणबाट वाक्किएकी मन्दोदरीले आत्महत्याको उद्देश्यले त्यही रगत मिसिएको दूध खाइदिइन्।मन्दोदरी त मरिनन् तर त्यसबाट उनमा गर्भ रहन गयो।यस गर्भलाई उनले जमीन मुनि गाडिदिएकी थिइन्।राजा जनकले हलो चलाउँदा सीता फेला पारेका हुन।आनन्द रामायण अनुसार मिथिला भूमिमा एक ब्राहृमणले सनुस फेला पारी राजा जनकलाई जिम्मा दिएका थिए।त्यसभित्र कन्या भएकीले राजा जनकबाट उनको पालनपोषण भएको हो।मिथिला भूमिमा सनुस गाड्ने काम चाहिँ रावणले गरेको थियो।गाड्दाखेरि सीताले रावणलाई श्राप दिँदै भनेकी थिइन्-‘म फेरि लङ्का आई तँ र तेरो वंशलाई सखाप पार्नेछु।’ आनन्दरामायण कै अनुसार भगवान् विष्णुले दिनुभएको महालिङ्गबाट निस्किएकी ‘पद्मा’ राजा पद्माक्षरकी छोरी हुन्।पद्माको बिहेका लागि आयोजित स्वयम्बर समारोहमा दैत्यले तँछाड मँछाड गर्दै कोलाहल मच्चाएकाले उनी आगोमा विलीन भइन्।
केही कालपछि उनी अग्निकुण्डबाट निस्कँदा रावणको कुदृष्टि परेको र उसले पछ्याउँदै आएकाले उनी फेरि आगामै हराएकी थिइन्। रावणले अग्निकुण्ड समेत भत्काउन लगायो र त्यहाँ पञ्चरत्न हात पार्यो।सन्दुकमा राखिएको पञ्चरत्नमा मन्दोदरीले कन्याका रूपमा पद्मालाई देखिन्।यो थाहा पाएपछि रावणले सन्दुक बन्द गरेर जमीनमा गाडिदियो र त्यही गाड्ने बेलामा पद्मा (सीता)ले श्राप दिएकी हुन्।कम्बरामायण अनुसार शीरध्वज (जनक)का भाइ कुशध्वजकी छोरी वेदवती रावणका कारण आगामा होमिई खरानी भएकी थिइन् र त्यही खरानीबाट वेदवतीले सीताको अवतार लिएकी हुन्। यो कथा अनुसार सीता कुशध्वज र मालावतीकी छोरी प्रतीत हुन्छिन्।अन्य किम्बदन्ति का आधारमा सीतालाई मिथिलाका राजा जनककी छोरी भनिएता पनि रामायणका अनुशार सीताको जन्म रावणकी धर्म पत्नी मन्दोधरीको गर्भबाट भएको हो।त्रेतायुगमा लंकाका तत्कालीन राजा रावणले आफ्नो ताकतको घमण्डमा पृथ्वी भरी उत्पात मचाएको थियो। रावणले प्रत्येक दिन जनताहरूबाट कर असुलेर एक सेर सुन ल्याउने गर्थ्यो। यसरी बेथिती गरेका कारण सौनकादी ८८ हजार ऋषिहरूले रावणको वंश नास गर्ना निमित्त सबैले आफ्नो-आफ्नो रगत अली- अली निकालेर एक पञ्चरंगी डिब्बामा एक सेरको तौल बराबर बनाएर राखे।केही दिन पछि रावण कर असुली गर्न ऋषिहरू भए ठाउँ गयो। ऋषीहरूले रगतको डिब्बा रावणलाई दिएर भने “महाराज हामीले यो डिब्बामा एक सेर सुन जम्मा गरेका छौँ।यो लिएर जानुस्।” यो सुनेर रावणले त्यो डिब्बा तराजुमा राखेर तौल गर्दा एक सेर पुरा भएकाले न खोलेरै आफ्नो घर ल्याएर आयो।रावणले सँधैको जस्तै त्यो डिब्बा आफ्नी धर्म पत्नी मन्दोधरीलाई राख्न दियो।मन्दोधरीले आज पञ्चरंगी डिब्बामा के रहेछ भन्ने बिचारले खोलेर हेर्दा रगत देखियो। मन्दोधरीले रगत रावणकी कोही अरु रानी अथवा कोही पर स्त्रीको भएको ठानेर रिसले त्यो रगत पिईन्।केही दिन पछि मन्दोधरीलाई गर्भ रह्यो।मन्दोधरीको पेटमा धेरै पिडा भएका कारण रावणले ज्योतिषहरूलाई बोलाएर लक्षण हेर्न लगायो ज्योतिषहरूले मन्दोधरीको गर्भबाट रावणकुलको नास गर्ने एक पुत्रीको जन्म हुने संकेत दिए।यो सुनेर रावणले मन्दोधरीको गर्भ पतन गराएर एक घडामा राखि आफ्नो पुष्पक विमानमा बसेर घडा छोड्ने उचित ठाउँ हेर्न लाग्यो।यसरी हेर्दा उसले जनकपुरमा राम्रो तलाउ देख्यो तलाउ गहिरो भएका कारण शिसु बाँच्ने सम्भावना कम भएको विश्वासले घडा तलाउमा छोड्यो। केही दिन पछि जनकपुरमा ठूलो खडेरीका कारण तलाउको पानी सुकेर गयो।यो खडेरीको निवारणार्थ राजा जनकले अश्वमेध यज्ञ निमित्त त्यही तलाउको ठाउँमा हलो जोत्दा हलोको सियाबाट घडा निस्क्यो।राजा जनकले घडा खोलेर हेरे पछि कन्या शिशु भएको थाहा पाए।राजा जनकका अरु सन्तान नभएका कारण ती कन्याको पालन पोषण गरे।पछि गएर कन्याको नामकरण गरे।पहिले कन्याको जन्मको आधारमा “सिया” नाम राखे। पछि गएर “सिता” भन्ने गरियो। सितालाई “जानकी” पनि भनिएको छ।सीताको जन्मसम्बन्धमा अनेक कथा रहेकाले यसै हो भन्न गाह्रो छ तर जनकपुरसँगको उनको सम्बन्ध भने अकाट्य छ।नेपालका राष्ट्रिय विभूतिमध्ये एक जनक हृस्वरोमाका पुत्र हुन् र जनकको पुराणप्रसिद्ध नाम शीरध्वज हो।राजा जनकको झण्डामा हलो चिन्ह रहेकाले उनको नाम शीरध्वज हुनपुगेको हो।यज्ञका लागि जमीन जोत्दा फालीको टुप्पाका कारण सीता प्रकट भएकीले जनकको नाम शीरध्वज हुनपुगेको अड्कल काट्नसकिन्छ।जनककी छोरी भएकी नाताले सीताको अर्को नाम जानकी हो।वशिष्ठ ऋषिको श्रापले मरेका राजा निमिको शव मन्थन गर्दा ‘मिथि’ जन्मिएका र उनको राज्य मिथिला बनेको उल्लेख पाइन्छ।मिथिलालाई विदेह पनि भनिने भएकाले विदेहकी छोरीको अर्थमा सीताको नाम वैदेही पनि छ।रामायण र याज्ञवल्क्यस्मृतिमा राजा मिथि अनुसार मिथिला नगरीको उल्लेख पाइन्छ भने मत्स्यपुराणमा चाहिँ मिथिल नाम गरेका ऋषिको चर्चा पाइन्छ।राजाका नामबाट होस् अथवा ऋषिका नामबाट मिथिला नाम ज्यादै प्राचीन भएकोमा शङ्का रहँदैन।जन्म नदिए पनि पालनपोषण गर्ने राजाजनक सीताका पिता र सुनैना माता हुन्।सीतामा सानैदेखि विलक्षण प्रतिभा थियो।शूरवीरले उचाल्न नसक्ने शिवधनु पूजाकोठाको सरसफाइका बेला उनी सजिलै वर, पर राख्ने गर्थिन्।यही शक्ति देखेर नै जनकले शिवधनुमा ताँदो चढाउन सक्नेलाई छोरी दिने वाचा गरेका हुन्। स्वयम्बरका बेलामा देशदेशावरबाट अनेक राजामहाराजा आए।रावण पनि आएको थियो तर शिवधनु हल्लाउन समेत सकेन।स्वयम्बरका बेलामा देशदेशावरबाट अनेक राजामहाराजा आए।रावण पनि आएको थियो तर शिवधनु हल्लाउन समेत सकेन।अयोध्याबाट आएका रामले उचाल्नासाथ भाँचिनपुग्यो र धुमधामसाथ विवाह भयो। यो बिहेको सम्झना अद्यापि गरिँदैछ।मार्गशुक्ल पञ्चमीका दिन राम-जानकी विवाह महान् अवसरका रूपमा मनाउने चलन छ।राजा जनकको पूजा कोठामा शिव धनुष राखिएको थियो। शिव धनुष विशाल भारी भएका कारण कोही पनि साधारण मानिसले उठाउन असम्भव थियो। सिताले संधै पूजा कोठाको सफाई गर्ने काम गर्थिन्।एक दिन राजा जनकले शिव धनुष राखेको ठाउँमा पोतेको देखेर अचम्म मान्दै सीतासँग शिव धनुषलाई कसरी सारेर पोत्यौ भनेर सोधे।सिताले पहिले धनुष उचालेर अर्को ठाउँमा राखेँ पोति सके पछि धनुष पहिले जस्तै गरी राखेको कुरा भनिन्।यो सुनेर राजा जनकले आजबाट सियाको नाम बदलेर सिता राख्नुका साथै जसले शिव धनुष उठाएर त्यसमा ताँदो चढाउन सक्छ त्यसै पुरुषसँग सिताको विवाह गरि दिने कुरा घोषणा गरे।एक दिन सिता बगैचामा एउटा रुखको छहारीमुनी बसिरहेको बेला रुखमा भएका शुगाको भाले पोथीहरू सिताको वर्णन गर्दै थिए।उनीहरू एक आपसमा सिता लक्ष्मीको अवतार भएको र यिनको विवाह भगवान विष्णुको मनुष्य अवतार अयोध्या पति दरशरथका पुत्र रामसँग हुने कुरा गर्दै थिए।यो सुनेर सिताले आफ्ना सखिहरू सँग ती पंक्षीहरूलाई समातेर ल्याउने आज्ञा दिईन्।यो सुनेर सबैले शुगाको जोडीलाई समात्ने कोसिस गर्न थाले।भाले शुगा उडेर गयो तर गर्भवती भएका कारण पोथी शुगा उड्न नसकेका कारण सिताको सखिहरूले समातेर ल्याए।त्यस पछि सिताले रिसाएर शुगा सित “राम भनेको को हो ?
मेरा वुवाले मेरो विवाह शिव धनुष चलाउन सक्ने पुरुष सित गरिदिने निश्चय गरेका छन् तिमीहरू जाबो पंक्षी भएर मेरो विवाह हुने पुरुषको तुलना गर्छौ” भनेर सोध्न लागिन् यो देखेर भाले शुगा आएर गर्भवती भएका कारण पोथी शुगालाई छोडि दिने बिन्ती गर्न थाल्यो। तर सिताले पोथि शुगालाई नछोडेकाले पोथी शुगाको मृत्यु भयो।त्यस पछि भाले शुगाले सितालाई गर्भवती अवस्थामा पति विछोडको श्राप दियो।त्यही शुगाको जोडीको पछि गएर अयोध्यामा धोबीको रूपमा पुनर्जन्म भयो।कालान्तरमा राजा जनकले सिताको स्वयंवर गराए।अयोध्या राजकुमार रामले राजा जनकको प्रतिज्ञा पुरा गरेकाले सिताको विवाह रामसँग भयो|उर्मिला, माण्डवी र श्रुतकीर्ति सीताकी बहिनी हुन्।यिनको बिहे पनि क्रमशः लक्ष्मण, भरत र शत्रुघ्नसँग भएको हो।माइतीमा जस्तै घरमा पनि सीताले सबैको मन जितेकी थिइन्।रानी केकैको वचन हारेका राजा दशरथको आज्ञा अनुसार राम १४ वर्ष वन जाँदा जिद्दी गरेर सीता पनि सँगै गइन्। साथमा लक्ष्मण पनि गएका थिए।अत्रि ऋषिका आश्रममा हुँदा सीताले सती अनुसूयासँग पतिव्रता धर्म उपदेश लिएकी थिइन्।लक्ष्मणले नाक काटिदिएपछि शूर्पणखाले राम, लक्ष्मणलाई मार्न खर, दूषण र त्रिशिराको १४ हजार सैनिक ल्याई तर रामका प्रतापका अगाडि ती टिक्न सकेनन्। शूर्पणखाले दाजु रावणलाई उचाल्नपुगी। एकदिन राम वनमा गएका बखत ‘मारिच’ले छल गरी रामकै स्वरमा लक्ष्मणलाई पुकार्दा सीता विहृवलित भई लक्ष्मणलाई कर गरी त्यतै पठाउँछिन्।मौका ढुकिरहेको रावण जोगीको भेष गरी आएर लक्ष्मणले बनाएको रेखा पार गरेमात्र भिक्षा लिने बताउँछ।सीताले त्यसै गर्दा रावणको फन्दामा पर्छिन्। आकाशमार्ग हुँदै रावणले सीताहरण गर्दा अगाडि आएका जटायुलाई घाइते बनाई अशोक वाटिकामा पुर्याउँछ र अर्धाङ्गिनी बनाउन अनेक तिगडम चाल्नथाल्छ।सीताको सतीत्व डगमगाउन ऊ सफल हुँदैन।मन्दोदरी र त्रिजटाको कोमल वाणीले सीतालाई केही राहत पुग्छ।सीताको खोजीमा निस्किएका राम, लक्ष्मण सुग्रीवसँग मितेरी गाँसी वाँदर सेना तयार गर्छन्।रामद्वारा पठाइएका दूत हनुमानलाई देख्दा उनी दङ्ग पर्छिन्।सीता सतीसाध्वी भएकीले हनुमानको पीठमा बसेर पतिछेउ पुग्न अस्वीकार गर्छिन्।राक्षसद्वारा पुच्छरमा आगो लगाइएपछि हनुमानलाई लङ्कादहन गर्ने अवसर प्राप्त हुन्छ।रामको सेना समुद्र तरी लङ्कामा पुगेपछि भीषण युद्ध हुन्छ।मेघनाद, कुम्भकर्ण, रावण आदि सबै दुष्ट मारिन्छन्।सन्तस्वभावका विभीषणलाई लङ्काको राजा बनाइन्छ।सीता रावणको कब्जामा रहेकीले रामले सहजै स्वीकार गर्दैनन्।अग्निपरीक्षामा सीता निष्कलङ्क ठहरिएपछि आफ्नो पतिका साथ पुष्पक विमानद्वारा अयोध्या पुग्छिन्।लोकापवादले त्यहाँ पनि उनलाई छाड्दैन।रामले सीतालाई पुनः वनबास पठाउँछन्।गर्भवती सीतालाई महर्षी वाल्मीकिको आश्रय प्राप्त हुन्छ।यहीँ उनले लव र कुश सन्तान जन्माउँछिन्।रामले अश्वमेध यज्ञ गर्दा घोडा समाउने बालक यिनै हुन्।सीताको आज्ञा पाएपछि मात्र घोडा छाड्छन्।दरबारमा यी बालकले रामायण सुनाउँदा राम विहृवल हुनपुग्छन्।आफ्नो छोरा भएको ज्ञान भएपछि सीताको खोजीमा दौडन्छन्।वाल्मीकिको आश्रममा पुगेर सीतालाई अयोध्या फर्कन भन्छन् तर त्यसपूर्व सतीत्वको किरिया खान आग्रह गरिएपछि सीता ज्यादै द्रवित हुन्छिन् र धर्तीमातासामु आफ्नो सतीत्व र पतिव्रता साँचो भए आश्रय दिन पुकार्छिन्, धर्ती फाट्छ अनि सीता धर्तीमाताको शरणमा सधैँ सधैँका लागि विलीन हुन्छिन्।यसरी धर्तीबाट जीवनलीला थालेकी सीताको धर्तीमा कथा समाप्त हुन्छ।धैर्य, संयम र विवेककी प्रतिमूर्ति सहनशीला सीताको यो आदर्शकथा संसारभरि प्रसिद्ध छ।पुराणको सन्दर्भमा हेर्ने हो भने उनी बराबरकी आदर्शनारी कोही देखिँदैन।सीताको त्याग, परिश्रम र सच्चरित्रताकै कारण हुनुपर्छ-उनलाई भगवतीको दर्जा प्राप्त छ।उनको नामस्मरण गर्नु मात्रले पनि जीवन धन्य हुने, परलोक सप्रने जनविश्वास छ।जगज्जननीको श्रद्धा, विश्वास र भरोसा हासिल गर्न सफल नारीव्यक्तित्व सीता नेपाल भूमिकी पुत्री हुनु हामी सबैका लागि महागौरवको कुरो हो।
पं-बालमुकुन्द देवकोटा
।
मिति २०८१ साल बैशाख २६ गते बुधबार वैशाख कृष्णपक्ष औंशी तिथी बिहान ९ / ०६ बजेसम्म, त्यस उप्रान्त वैशाखशुक्ल प्रतिपदा तिथि आरम्भ यो दिन मातातिर्थस्नान ,आमाको मुख हेर्ने दिन हो।
आमा के हो ?सवैले बुझ्नु जरुरी छ !
मातृ दिवस वा आमा दिवस आमाप्रति सम्मान गर्ने र आमालाई सम्झने दिन हो।यो दिवस विश्वका धेरै देशहरूमा अलग अलग दिनमा आ-आफ्नो परम्परा अनुसार मनाइने गरिन्छ। नेपालमा यो दिवस मातातीर्थ औंसीको दिनमा मनाइन्छ।यो दिन मातातिर्थ औंसी {आमाको मुखहेर्ने दिन }हो। “मातृदेवोभव”अर्थात् आमालाई देवता समान मान भनिएको हुनाले आमाको गरिमा सवैभन्दा ठूलो छ।नेपालमा हिन्दू संस्कृति अनुसार यो दिवस वैशाख कृष्ण औंसीको दिन आमाको मुख हेर्ने दिन वा मातातीर्थ औंसीको रूपमा परिचित छ। उक्त दिन आफूलाई जन्म दिने आमाको मुख हेर्न छोराछोरीहरू आमा भएको ठाउँमा गएर आफ्नो गच्छे अनुसारका खाद्दपदार्थ ख्वाउनुका साथै उपहार दिएर आमालाई प्रसन्न तुल्याउँछन्।आमा जीवित हुनेहरूले आमालाई मीठा-मीठा परिकार बनाएर ख्वाउँछन्, लुगाफाटो तथा अन्य विविध उपहार दिएर कृतज्ञता जाहेर गर्छन्।आमा नहुनेहरू भने यस दिन काठमाडौं उपत्यकाको पश्चिम दिशातर्फ थानकोट जाने बाटोमा पर्ने गुर्जुधारादेखि माथि पहाडको फेदीमा रहेको मातातीर्थ जान्छन्।कुण्डमा स्नान गरेपछि आफ्नो आमाको मुक्तिको कामना गर्दै तर्पण दिन्छन्।मातातीर्थको पोखरीमा पवित्र मनका साथ हेरेको खण्डमा आमाको स्वरूपको दर्शन पाइन्छ भन्ने विश्वास पनि छ। उक्त कुण्डमा हेर्दा दिवंगत माता प्रसन्न भै दिएको आशीर्वादको प्रभावले छोराछोरीहरू जनधनले सम्पन्न भएर सुख भोग गर्न पाउँछन् भन्ने विश्वास छ। मातातीर्थ कुण्ड पौराणिक एवं धार्मिक तीर्थस्थल हो।आमा घरको गहना ,शोभा हो किनकि उहाँ बिनाको घर – घर नै होइन।त्यसैले आमा संसार देखाउने मुहान हो किनकि आमा बिना यो संसार नियाल्न गाह्रो छ।आमा लक्ष्मी या देवी हुनुहुन्छ उहाँको कारणले पुरुषहरुलाई देदिप्यमान र सम्पन्न बनाउनुहुन्छ।यस संसारमा आमाको महिमा ठुलो छ। “जननी जन्मभूमिश्च स्वर्गादपी गरियसी।नास्ति गङ्गासमं तिर्थं नास्ति मातृसमो गुरु “अर्थात् आफ्नो आमा, आफु जन्मेकोठाउँ स्वर्गभन्दा पनि प्यारो हुन्छ ,गङ्गा समान तिर्थ हुँदैन र आमा समान कुनैपनि गुरु हुँदैन्।त्यसैले सबैले सर्वाधिक श्रद्धा आमालाई नै गर्दछन र आमा नै सबै प्राणीको निम्ति पहिलो गुरु हो।उहाँ बाट संसार सिकिनेहुँदा हामीहरुले सर्वप्रथम आमालाई ढोगेर अनि मात्र पितालाई ढोग्नु पर्दछ।”कुपुत्रो जायेत क्वचिदपि कुमाता न भवति “अर्थात् सन्तान कुपुत्र हुनसक्दछ तर आमा कदापि कुमाता हुनसक्दिनन्।त्यसैले आमा प्रति श्रद्धा ,भक्ति ,निष्टावान भएर उहाँले कुनै कार्य अह्र्याउनु भन्दा पहिले नै त्यो कार्य सम्पादन गर्ने प्रथम कोटीको हुनेछ ,त्यो कार्य अह्राएपछी गर्ने मध्यम कोटीको र गर्दै नगर्नेचाहीं अधम कोटीको हुनेछ।जो प्रथम कोटिमा पर्दछ भने त्यसलाई सवैले प्रेम र सद्भावको दृष्टिले हेर्दछन्। त्यसैले जसले आमालाई सत्कार गर्दछ उसको घरमा देवभावाको उदय भै त्यसको घरमा स्वर्ग निवास गर्दछन।”उपाध्यायन्दशाचार्य आचार्याणां शतं पिता। सहस्रं त पितृन् माता गौरवेणातिरिच्यते”/अर्थात् आमाको गौरव उपाध्यायभन्दा दश लाख गुणा ,आचार्यभन्दा लाख गुणा र पिताभन्दा हजार गुणा बढी छ। त्यसैले आमालाई बाँचुन्जेल मिठोबोलि ,माया – प्रेम ,सद्भाव ,सेवा ,उपकारगरि जसले जीवन बिताउँछ त्यसलाई भगवानले उसले चिताएको फल दिएर अन्त्यमा आफ्नु धाममा निवास गराउनु हुनेछ।मातातिर्थ काठमाडौं जिल्लाको थानकोट महादेवस्थान गाविसमा अवस्थित छ।आमाको पवित्रस्थल भएकाले उक्त ठाउँको नाम मातातीर्थ रहेको हो। त्यहाँ गएर छोराछोरीहरूले आमालाई तिर्नुपर्ने ऋणबाट मुक्त हुन तथा आपना आमालाई मुक्त गराउन सक्छन्।स्वस्थानी व्रतकथाअनुसार यो तीर्थमा सतीदेवीको अंग पतन भै मातुलेश्वर महादेवको उत्पत्ति भएको थियो। त्यसकारण पनि यहाँ गएर शास्त्रोक्त विधिपूर्वक गरिने कर्मकाण्डबाट मृत आमाले मोक्ष पाउने तथा उक्त कार्य गर्ने सन्तानले जीवनभर सुख-सन्तोष पाउने जनविश्वास छ।यसरी विधिवत् रूपमा छोराछोरीहरू आमालाई तिर्नुपर्ने ऋणबाट मुक्त हुन तथा आ-आफ्ना आमाको मोक्ष प्राप्त गराउन यो तीर्थमा मेला भर्न आउँछन्। पुण्यप्राप्तिका लागि कोटी होम, यज्ञ, पूजापाठ एवं अनेक तीर्थव्रत गरेको भन्दा पनि यो तीर्थमा प्रवेश गर्दा बढी फल प्राप्त हुन्छ भन्ने जनविश्वास छ।भगवान् विष्णुको सातौं अवतारका रूपमा मर्यादापुरुषोत्तम श्रीराम वनवासका क्रममा घुम्दै यो ठाउँमा आइपुग्नुभयो।उहाँलाई अपरिचित र नौलो देखेर स्थानीय बासिन्दाहरूले आक्रमण गरे। फलस्वरूप श्रीराम र उनीहरूबीच घमासान युद्ध भयो।युद्धले गर्दा दुवै पक्ष आकुल-व्याकुल थिए।त्यही बेला माता सीताजीलाई प्यास लाग्यो।पानी खोज्दै जाँदा कतै पानी नभेटिएकाले भगवान् श्रीराम गंगामाताको स्तुति गर्न थाल्नुभयो। ‘माता गंगासमो तीर्थ पिता पुस्कर मे वचः’ भन्दै तीनपटक मन्त्रोच्चारण गरी जमीनमा वाण प्रहार गरेपछि वाण लागेको ठाउँमा पानीको कुण्ड बन्यो। त्यहाँ माता सीताजीले सारा ब्रह्माण्डको साक्षात् दर्शन पाउनुभयो।ब्रह्माण्डको दर्शन पाउँदा उहाँको स्वरूप कुण्डमा रहेको ढुंगाको मूर्ति कोरिन पुग्यो।
त्यतिबेला त्यहाँ घना जंगल भएकाले गाई चराउन आएका गोठालाहरू कुण्डको नजीकै बसेर खाजा खाइरहेका थिए।एउटा गोठालो मुखमा रोटी नपरी कुण्ड भएतिर मात्र जाँदो रहेछ।उसले त्यहाँ आमाको दर्शन पाएछ, तर घर फर्कने वेलामा गोठालोले एक्लै फर्किन नमानेको र आमासँगै जाने इच्छा राख्दा आमाले छोरालाई हामी मृत आमाहरूको दर्शन गर्न सधैं वैशाख औंसीको दिन यो तीर्थमा आउनू भन्ने वाचाका साथ छोरालाई सम्झाई-बुझाई फर्काइन्।आमाको पवित्रस्थल भएकाले यो ठाउँको नाम मातातीर्थ रहेको हो।त्यसैले आमाको बिषयमा जति लेखे पनि अपुरो नै रहन्छ अस्तु।
पं-बालमुकुन्द देबकोटा
